Karel Čapek "Rozmowy z Tomášem Garriguem Masarykiem"

Autor: Karel Čapek

Tytuł: Rozmowy z Tomášem Garriguem Masarykiem

Przekład: Andrzej Czcibor-Piotrowski, Leszek Engelking

Wydawnictwo: Książkowe Klimaty         

Seria: Czeskie Klimaty

Rok wydania: 2015

Spotkali się w 1926 roku i zaczęli rozmawiać. Rozmawiali przez ok. 9 lat (z przerwami, oczywiście). Dwóch intelektualistów i dwie perspektywy, chociaż w książce jest podział  na cztery części.

Poznajcie bohaterów: Tomáš Garrigue Masaryk - urodzony w 1850 roku w Hodoninie. Syn Słowaka Josefa Masaryka i Niemki Terezy Masarykovej z domu Kropáčkovej. Ojciec był chłopem pańszczyźnianym, dbał o utrzymanie rodziny, matka dbała o wykształcenie potomstwa. Do ósmego roku życia Tomáš nie miał kontaktu z językiem czeskim. W wieku siedemdziesięciu lat został wybrany na pierwszego prezydenta Czechosłowacji. Był profesorem filozofii. Napisał pracę na temat „Samobójstwo jako zjawisko socjalne". Zdrowo się odżywiał i dbał o ciało i umysł.

Karel Čapek - urodzony czterdzieści lat po Tomášu Garrigue Masaryku. Wybitny prozaik, dramaturg , dziennikarz, wagabunda i filozof codzienności. W 1921 roku poszerzył zasoby językowe o słowo „robot”, którego użył po raz pierwszy w swym dramacie „RUR” (Rossum’s Uniwersal Robots). Uważany za wybitnego pisarza i pioniera fantastyki naukowej, pisał również felietony oraz stworzył cykl powiastek detektywistycznych.

Zastanawiacie się pewnie, jak się poznali i jak doszło do rozmów, bo przecież w tamtych czasach taki wywiad rzeka i to jeszcze z taką osobistością to był dla dziennikarza wygrany w Totolotku los.

Otóż historię całą niebanalną i ciekawą opowiada Čapek w swoistym posłowiu do książki wspomina tam, że pan prezydent nie był łatwym rozmówcą, często odpowiadał jednym słowem, innym razem zagadywał pisarza, by zmienić niewygodny dla niego temat:

Koło godziny dziewiątej zjawiał się pan prezydent i wprost przez łąki zmierzał do swojej ulubionej altanki po słonecznej stronie. Autor Rozmów miał już przygotowany swój atak, przeważnie frontalny. Pozwalał, aby minęła odpowiednia chwila milczenia, a potem zaczynał:

- Jak to właściwie było z tym sporem o Rękopisy?

Pan prezydent potrząsnął głową.

- Nieładnie - powiedział po chwili i zaczął wycierać cwikier.

Pisarz czekał, co będzie dalej.

Pan prezydent podniósł wzrok.

- Czytał pan już dzisiejsze gazety? Czy zwrócił pan uwagę na to i na to?

A potem już toczyła się rozmowa o wszystkim, tylko nie o walce o Rękopisy.*

Jak sami widzicie, łatwo nie było, ale przez dziewięć lat Čapkowi udało się wyciągnąć z pana prezydenta wiele ciekawych historii.

Swoje rozmowy autor podzielił na cztery części. Dwie pierwsze dotyczą życia Masaryka od lat dziecinnych po moment objęcia prezydentury. Tutaj oddał głos swojemu bohaterowi. Powstał w ten sposób monolog, w którym wybitny polityk wspomina dziecięce zabawy, życie na wsi - skromne, ale szczęśliwe- swoją minstranturę i ludzi, którzy mieli wpływ na kształtowanie jego poglądów.

Masaryk opowiada o studiach, o filozofii, o słynnym sporze o „Rękopisy", swoich politycznych początkach i tworzeniu legionu w Rosji podczas I wojny światowej. Mówi o fascynacji Platonem i powodach wystąpienia z kościoła katolickiego. Wspomina wizytę u Lwa Tołstoja, który okazał się prymitywnym i sztucznym gburem, a to bardzo raziło pana prezydenta, ponieważ w jego przekonaniu wielkie nie może być wielkie, gdy jest kłamstwem, a czymże jest sztuczność jak nie zakłamaniem?

Masaryk opowiada, ale to Čapek „obrabia" literacko wypowiedzi swojego bohatera, nadaje im odpowiednie tło i nastrój, wprowadza opisy. Dzięki literackiej pomocy i redakcji, opowieść pana prezydenta zyskuje wartką akcję, jest spójna i wciągająca, jak na dobrze napisaną powieść przystało.

Sprawa ma się inaczej w kolejnych dwóch częściach. Tym razem na scenie Čapek pojawia się bezpośrednio i wchodzi w dialog z bohaterem. Tu już mamy do czynienia z prawdziwą rozmową, są pytania i odpowiedzi. A ponieważ obaj panowie są filozofami to i tematy są poważne. I przyznam szczerze, że ciężko było przebrnąć przez pierwsze rozdziały, gdy to pisarz i polityk deliberowali o prawdzie, mitach, wiedzy, racjonalizmie, sceptycyzmie w kontekście noetyki. Często musiałam sięgać po słownik albo odkopywać z mych umysłowych czeluści filozoficzne terminy, które poznałam  jeszcze na studiach. Ale od czego są książki, jak nie m.in. od tego, by poszerzać swoją wiedzę.

Dalej też nie jest lekko, ale już mniej naukowo. Rozmowy toczą się wokół istotnych spraw- duszy, religii (to najciekawszy według mnie rozdział), chrześcijaństwa, polityki i koncepcji narodu.

Niesamowita to książka i niesamowita osobistość. Uważam, że każdy polityk powinien przeczytać te rozmowy, choć wątpię, by wyciągnął z nich jakieś nauki dla siebie.

Masaryka poznajemy tu z każdej strony, to pełnowymiarowy portret jednego z najwybitniejszych czeskich intelektualistów. Urzeka mnie jego wrażliwość na drugiego człowieka oraz wierność swoim poglądom. To ciągłe podkreślanie, że Prawda i Miłość to dwie najważniejsze wartości, może wzbudzać pobłażliwe kiwanie głową, ale Masaryk swymi czynami, traktowaniem innych udowadnia, że w jego ustach nie są to puste frazesy.

„Rozmowy" to portret człowieka, który do końca zachował jasny umysł i łapczywość na wiedzę. Pochłaniał wszystko, jak trafił się ktoś, kto mógł mu opowiedzieć o swojej pasji i o rzeczach, których pan prezydent nie miał pojęcia, zaraz się na takiego rzucał, by niczym wampir wyssać z biedaka wszystkie interesujące go kwestie.

Dużo czytał, uczył się języków, bo twierdził, że w ten sposób może poznać inne kultury. Na każdą służbową podróż się przygotowywał, tak jak rzetelny reporter, który wyruszał w podróż do obcych krajów. Który dzisiejszy prezydent poświęcałby czas takim fanaberiom?

Jestem urzeczona tą postacią, jestem urzeczona książką, która nie tylko jest opowieścią o panu prezydencie, ale również pokazuje, jak rodziła się czeska mentalność i historia.

KLIKNIJ W ZDJĘCIE

Wszystkie cytaty oznaczone * pochodzą z książki Karel Čapek, Rozmowy z Tomášem Garriguem Masarykiem, przeł. Andrzej Czcibor-Piotrowski, Leszek Engelking, Książkowe Klimaty, seria Czeskie Klimaty, Wrocław 2015.