Michał Książek "Jakuck, słownik miejsca"

 

Autor: Michał Książek

Tytuł: Jakuck, słownik miejsca.

Wydawnictwo: Czarne

Seria: Reportaż

Rok wydania: 2013

Mroźny leksykon

Republika Sacha zajmuje ogromną powierzchnię i wchodzi w część federacji rosyjskiej stanowiącej wschodnią część Syberii. Michał Książek nie został zesłany na Syberię, ale z własnej nieprzymuszonej woli postanowił odwiedzić kraj śniegiem i mrozem stojący. Efektem tych wypraw jest reportażowa relacja „Jakuck, słownik miejsca".

Opowieść Książka to historia najzimniejszego regionu świata. Słownik reportera obejmuje ludzi, miejsca, ulice, wierzenia, zwyczaje, słowa i refleksje. Jest również opowieścią o tym, jak przetrwać w warunkach, gdy temperatura spada poniżej czterdziestu stopni i przez dziewięć miesięcy nad miastem unosi się szarawa mgła- słynny jakucki smog. Ślina w ustach zamarza, przestrzeń przenika oniryczny surrealizm, kontury się rozmywają i człowiek zaczyna czuć niepewność. Na wiosnę na nowo będzie musiał uczyć się topografii miejsca, na nowo będzie oswajał to, co przez dziewięć miesięcy było spowite brudną bielą.

Książek mieszkał przez długi czas w Jakucji, nauczył się tamtejszego języka, wsiąkł w ten mroźny krajobraz. Świat, który nam przedstawia jest bardzo zagęszczony poprzez detaliczne opisy miejsc, ulic, ludzi, domów zjadanych przez robale, rzek , budowli, tajgi, tras. Reporter jest ornitologiem, co również ma odbicie w jego narracji. Dużo tu wszelkiego ptactwa i orientalnie brzmiących nazw.

Obraz, który dostajemy jest zatem obrazem bardzo subiektywnym, Książek stworzył coś na kształt kroniki miejsca widzianego oczami człowieka żyjącego na co dzień w zupełnie innych realiach.

Ale „Jakuck" to również podróż w czasie. Autor przytacza historię miasta. Opowiada o podbojach, legendach, dawnej topografii, wyglądzie Jakucka w XVIII wieku. Nie jest to przytaczanie suchych faktów. Książek występuje w roli badacza, na żywo komentuje, chodzi do biblioteki, szpera w archiwach i spisuje swoje wrażenia, kataloguje zdobyte informacje, stwarza słownik historycznych anegdot i wplata je w opowieści o współczesnym mieście.

Oprócz Jakucka jest jeszcze jeden ważny bohater - Wacław Sieroszewski, który został zesłany w 1880 roku na Sybir. Był pisarzem, politykiem i etnografem. Podczas zsyłki nieustannie pracował, obserwował ludzi, a efektem jego badań stała się książka „Dwanaście lat w kraju Jakutów", po którą często sięgał Michał Książek, ponieważ stała na półce w jego rodzinnej biblioteczce. Reporter podąża śladami badacza, odwiedza miejsca, w których żył, rekonstruuje jego losy będące osią konstrukcyjną książki.

„Jakuck" jest również opowieścią  o języku. Edward Piekarski to drugie nazwisko, które często przytacza reporter. Był on pierwszym Polakiem, który stworzył słownik języka jakuckiego. W swojej książce pisał: Język narodu to wyrażenie całego jego życia, to muzeum, w którym zebrano wszystkie skarby jego kultury i intelektu. Książek idzie tym tropem i zamieszcza między rozdziałami wyjaśnienia słów, wskazuje na ich wieloznaczność, zwraca uwagę na niuanse, których niezrozumienie może czasami prowadzić nawet do bójki.

Dostajemy zatem do ręki książkę z pogranicza reportażu historycznego, podróżniczego, w którym pojawiają się również elementy dziennika przeplatane słownikowymi definicjami. Takie ujęcie tematu daje panoramiczny obraz, a szczegółowe opisy wbijają nas w świat lodowej krainy. Aż ślina w ustach zamarza.