Jan Balabán "Zapytaj taty"

 

Autor: Jan Balabán

Tytuł: Zapytaj taty

Przekład: Olga Czernikow

Wydawnictwo: Czeskie Klimaty

Rok wydania: 2013

O śmierci inaczej

Jan Balabán wpisał się w historię literatury czeskiej jako autor egzystencjalny. Jego bohaterowie to ludzie samotni, przegrywający z rzeczywistością, nieco zagubieni. Proza tego ostrawskiego pisarza jest dotkliwa i wymagająca skupienia. Balabán odstaje od stereotypowych wyobrażeń o czeskiej literaturze. W jego tekstach nie ma rubasznego humoru, jest za to gorzka ironia, brak w nich lekkich anegdotek, są za to refleksyjne rozważania, nie znajdziecie tutaj również gawędziarskiego stylu tak typowego dla Hrabala czy Haška, są za to długie monologi oraz narracyjne eksperymenty. Te wszystkie cechy zawiera jego ostatnia powieść „Zapytaj taty", którą Balabán skończył pisać dzień przed swoją śmiercią.

Bohaterami książki są Marta Niedomna oraz trójka jej dzieci: Emil, Katka i Hans. Osią konstrukcyjną narracji jest natomiast śmierć ich ojca, znanego i cenionego lekarza Jana Niedomnego.  Każdy z jego bliskich próbuje po tym wydarzeniu zredefiniować swoje życie.  Wracają wspomnienia o tacie, które stają się pretekstem do refleksji nad przeszłością. Bohaterowie na swój sposób starają się radzić sobie z pustką, jaka powstała po śmierci bliskiej osoby. Marta, wdowa, resetuje wspomnienia, obraz męża wyłania się dopiero z opowieści jej dzieci. Emil, Katka i Hans mieli ojca za bohatera, ale teraz po liście wieloletniego przyjaciela ich ojca - Petra Wolfa - muszą skonfrontować swoje wyobrażenia z nowymi niepochlebnymi faktami.

Powieść budują monologi i dialogi, strzępki snów i dziwnych wizji. Czasami pojawia się również narrator trzecioosobowy, który pozwala spojrzeć na świat przedstawiony i przemyślenia postaci z szerszej perspektywy.

Tłem dla rozmyślań dotyczących śmierci i pustki, jaką po sobie pozostawia ojciec jest szara komunistyczna rzeczywistość. Emil wspomina swojego profesora, który podpisał Kartę 77, Hans natomiast rozmyśla o nauczycielu języka czeskiego, który umiejętnie za pomocą czeskiej literatury podkopywał reżim.

„Zapytaj taty" to powieść trudna i smutna. Nie ma w niej miejsca na rzeczy nieistotne. To skondensowana, poruszająca proza o kruchości życia, o pustce, którą trudno wypełnić. Zupełnie nieczeski klimat.