Leszek Bugajski "Kupa kultury. Przewodnik inteligenta"

 

Autor: Leszek Bugajski

Tytuł: Kupa kultury. Przewodnik inteligenta

Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

Rok wydania: 2014

Katalog kulturalnych skarg i zażaleń

Leszek Bugajski w świecie popkultury porusza się ze swobodą, wciska swego krytycznego nosa w jej zakamarki i stara się zrozumieć na czym polega jej fenomen. Jest badaczem wnikliwym i ironicznym, nie brak mu również ciekawości nowych zjawisk, pojawiających się w eksplorowanych przez niego sferach. „Kupa kultury. Przewodnik inteligenta" to zbiór esejów, w których Bugajski prześwietla popkulturę.

Na początek należy zatem określić, co autor rozumie przez słowo kultura, oddajmy mu zatem głos: (...) kultura to mnie j więcej to samo co sztuka, czyli całość tego, co człowiek tworzy, by opisać w sposób artystyczny świat, by go upiększyć, ubarwić swoje życie (...) I tego się trzymajmy. Ani my nie jesteśmy uczonymi, by dążyć bezwzględnie do precyzji terminologicznej, ani ta książka nie jest dziełem naukowym. Możemy więc robić tu co chcemy, i zachowywać się tak swobodnie, jak nam się podoba.

Zgodnie z deklaracją, Bugajski leci po bandzie i tworzy alfabetyczny katalog zjawisk, które przez ostatnie dziesięciolecia doprowadziły kulturę do obecnej sytuacji. A sytuacja ciekawa nie jest, bo oto już w pierwszym eseju autor wytyka cztery podstawowe cechy, które sprawiają, że popkultura zwalnia swych odbiorców z myślenia i ma jedynie dostarczać im rozrywki. Zwraca uwagę na jej infantylizację , tabloizację, ignorancję i dewaluację, określając te zjawiska jako Czterech Jeźdźców Apokalipsy. Trudno się z autorem nie zgodzić, ale nie są to jakieś odkrywcze spostrzeżenia.

Bugajski zapuszcza się na tereny literatury, filmu i muzyki. Zarzuca ludziom robiącym w kulturze obniżanie poprzeczki, co wiąże z uprzemysłowieniem kultury. Twarde są prawa rynku, a by być trendy, należy równać poziom do poziomu odbiorców. I tworzy się błędne koło, ponieważ zamiast, jak to kiedyś bywało, kultura podnosiła poprzeczkę i odbiorcy musieli się wysilać, by cokolwiek z niej zaczerpnąć, to dzisiaj wszystko jest uśrednione, poziom się zaniża w obawie przed niezrozumieniem.

Bugajski pisze o zaniku autorytetów, wszechogarniającej depresji, strachu, micie lat sześćdziesiątych i mitach PRL-u, bada jaki wpływ na zjawiska kulturalne ma internet, jakie miejsce znajduje w kulturze intymność, co do niej wniósł feminizm, opisuje tendencje tematyczne w literaturze i filmie i robi to z pasją socjologa, krytyka sztuki, antropologa.

Uprawiam antropologię kulturalną w stylu gonzo - oświadcza autor i rzeczywiście, nie jest on biernym obserwatorem, na żywo komentuje otaczającą go rzeczywistość, niekiedy odbiega od tematu (esej pt. „Strach", w którym pisze o Afryce, kompletnie się mu rozjechał), popada w liczne dygresje, ale zazwyczaj udaje mu się połączyć wątki w spójną całość.

Język tych esejów jest naszpikowany emocjami, co sprawia, że tekstowa materia pęcznieje i ma się wrażenie, że zaraz wybuchnie. Bugajski odłożył na wyższą półkę naukowy dyskurs i poważny ton i z szuflady wyciągnął jadowitą ironię i popkulturowy slang.

Bugajski patrzy na współczesnych artystów, na kulturalny światek i z nostalgią wspomina, jak to za jego młodości było, ale nie deprecjonuje przy tym teraźniejszości. On jedynie stwierdza fakty i wyraża swoje zdanie. Tak przynajmniej deklaruje.

Przyznam szczerze, że podczas czytania tych esejów nie raz mi się nóż w kieszeni otwierał i miałam chęć wziąć autora na dywanik, by przedyskutować z nim różne kwestie. Nie podoba mi się kpiarski ton niektórych tekstów, gdy autor bierze się za metafizyczne zagadnienia.  Ale to świadczy o tym, że ten zbiór esejów może stać się punktem wyjścia do merytorycznej dyskusji.

„Kupa kultury" jest książką nierówną, niektóre rozdziały czytałam z prawdziwą przyjemnością (historia demotywatorów, fenomen Keitha Richardsa i chłopaków z The Beatles, wątkach kulinarnych), inne z kolei wpędzały mnie w dziką furię („Łaska boska"), a jeszcze inne zwyczajnie mnie znudziły banałami.

Wniosek stąd prosty - książka Bugajskiego kipi emocjami i emocje różnorakie wzbudza. Jednego mi tylko zabrakło - teatru, bo na te rejony już autor się nie pofatygował. A szkoda.