Gunter Wallarff "Z nowego wspaniałego świata"

 

Autor: Günter Wallraff

Tytuł: Z nowego wspaniałego świata

Przekład: Urszula Poprawska

Seria:  reportaż

Wydawnictwo: Czarne

Rok wydania: 2012

Günter Wallraff jest znanym niemieckim dziennikarzem, który zasłynął z uprawiania tzw. reportażu uczestniczącego, albo, jak kto woli- wcieleniowego.  Ta gałąź dziennikarstwa charakteryzuje się specyficznymi metodami researchingu. Reporter buduje swoją fikcyjną tożsamość, by mógł nierozpoznany wtopić się w środowisko, które jest przedmiotem eksploracji. W ten sposób zdobywa zaufanie i ma okazję zajrzeć pod podszewkę interesującego go zagadnienia.

Powiem szczerze, że mam ambiwalentny stosunek do tego typu metod. Po pierwsze powstaje pytanie- kto jest tak naprawdę bohaterem reportażu: reporter, czy postać, którą skonstruował? Czy nie jest to oszustwo względem innych osób, które dzielą się swoimi historiami? Czy dobry dziennikarz nie powinien używać innych środków, by ze swego bohatera wydobyć prawdę, albo ciekawą opowieść?

Wallraff jest efant terrible niemieckiego społeczeństwa. W książce „Z nowego wspaniałego świata", która ukazała się niedawno na polskim rynku, dziennikarz bada przede wszystkim niesprawiedliwość i łamanie praw człowieka w wielkich korporacyjnych firmach, w instytucjach państwowych oraz obnaża niemiecką ksenofobię i tendencje do faszyzmu.

Co zatem robi Günter? Prosi swoją znajomą charakteryzatorkę, by zrobiła z niego ciemnoskórego mężczyznę i wyrusza w podróż po Niemczech. Jako somalijski imigrant Wallraff próbuje wynająć mieszkanie, idzie na mecz piłki nożnej (to było bardzo ryzykowne i nieprzemyślane chyba do końca posunięcie), chce z „rodziną" wynająć miejsce kempingowe, chodzi po klubach. Przez rok trwania eksperymentu spotyka się z jawną niechęcią i ignorancją. Niemcy jawią się jako naród zamknięty w kleszczach stereotypów rasistowskich. Dla nich ciemnoskóry człowiek, który mówi łamanym niemieckim, nie posiadający wyższego wykształcenia to zwykły robol, którego można oszukać, ale trzeba uważać, by nie zostać przez niego oszukanym. Albo okradzionym.

Wallarff zatrudnia się również w firmach telemarketingowych, w sieci piekarni produkujących bułeczki dla Lidla, rozmawia z ludźmi pracującymi dla Starbucksa, obnaża kulisy funkcjonowania kolei państwowych, indaguje praktykantów odbywających staż w renomowanych sieciach restauracji. Każdy tekst to dowód na łamanie praw pracowników, na próby obejścia prawa, na mobbing, na sprowadzanie człowieka na psychiczne dno. Nowy wspaniały świat? Tak się kojarzą wielkie korporacje. Wallarff wyprowadza paralelę między antyutopiczną wizją wspaniałego świata z powieści Huxle'a, w której dążono do całkowitej unifikacji, a systemem panującym w korporacjach. To nie powieść, to życie.

Jednych te reportaże mogą szokować, ale już tyle było głośnych spraw o łamaniu praw pracowników, o nieludzkich warunkach w jakich trzeba pracować, że mnie to akurat nie ruszyło.

Ale wśród tych tekstów jeden szczególnie mnie zbulwersował. To reportaż, w którym Wallraff przebiera się za bezdomnego i szlaja się po noclegowniach, śpi na ulicy przy dwudziestostopniowym mrozie, rozmawia z innymi bezdomnymi. To co się dzieje w noclegowniach, przechodzi ludzkie pojęcie. Godność ludzka zostaje totalnie zbrukana. Kradzieże, akty agresji. Bezsilność, zepchnięcie na margines. I cholerna biurokracja, która wielu bezdomnych zniechęca, więc wolą marznąć na zewnątrz, niż walczyć o przetrwanie w zamkniętym pomieszczeniu, które i tak zostawia wiele do życzenia pod względem higieny. Wallraff, wtapiając się w środowisko bezdomnych, odsłania jego mroczną stronę, ale też ostrzega- każdego z was może to spotkać, więc może lepiej zainteresujcie się kimś, kto jest obok i potrzebuje pomocy.

Nie wiem co mam myśleć o Wallraffie i jego metodach. Z jednej strony dzięki jego publikacjom mu udało się kilka rzeczy osiągnąć. Powstał projekt „016", który określa nowy sposób traktowania człowieka bezdomnego, stwarza mu możliwości zmian i rozwoju. Z drugiej strony jednak mam pewne moralne wątpliwości- nie ma innych metod, by pozyskiwać takie informacje? Są, ale to chyba dla wytrawniejszych reporterów.

Jeśli spytacie mnie, czy warto sięgnąć po książkę, odpowiem- warto. Reportaże czyta się szybko, są napisane dziennikarskim stylem, który zalatuje nieco tabloidalnym charakterem. Nie jest to dziennikarstwo z najwyższej półki, ale mimo wszystko pokazuje, że nowy wspaniały świat to zewnętrzna skorupka i tytuł świetnej powieści. Tylko.